Pierwszego czerwca 2017 r. weszło w życie sporo istotnych zmian w postępowaniu administracyjnym.
Zmiany dotyczą między innymi zwalczania przewlekłości postępowania i bezczynności organów administracji, m.in.: 1) zmiana instytucji Zażalenia na PONAGLENIE; 2) zdefiniowanie pojęć „bezczynność” i „przewlekłość”; 3) nowa, szybsza droga zwalczania przewlekłości i/lub bezczynności.
Omawiane zmiany zostały wprowadzone Ustawą z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego oraz niektórych innych ustaw (dalej KPA zm.). Ustawa weszła w życie w dniu 1 czerwca 2017 r.
„Zażalenie” na „Ponalglenie”
W pierwszej kolejności należy zwrócić na dość istotną, choć tylko z redakcyjnego punktu widzenia, zmianę. Dotychczas na bezczynność i/lub przewlekłość postępowania stronie przysługiwało „zażalenie”. Obecnie ustawodawca zdecydował się na zmianę treści art. 36 i nast. KPA wprowadzając nową nazwę dla tego instrumentu na Ponaglenie. Patrząc z szerszej, niż tylko KPA, perspektywy nie jest to nowość, a jedynie ustandaryzowanie pojęć prawnych. Pojęcie „ponaglenie” wywodzi się z Ordynacji podatkowej, która w art. 141 używa tego właśnie sformułowania. Zmianę tę należy ocenić pozytywnie.
Definicja bezczynności organu i przewlekłości postępowania
KPA zm. definiuje, co należy uznać za bezczynność a co za przewlekłość postępowania. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 37 ust. 1 pkt. 1 KPA za bezczynność należy uznać sytuację, kiedy sprawy nie załatwiono w przewidzianym do tego terminie. Natomiast z przewlekłością postępowania mamy do czynienia wówczas, gdy postępowanie jest prowadzone dłużej niż jest to niezbędne do załatwienia sprawy (art. 37 ust. 1 pkt. 2 KPA). Przejawia się to między innymi podejmowaniem przez organ administracji czynności, które nie mają dla sprawy znaczenia, podejmowaniem ich w niewłaściwej kolejności lub określone czynności organ załatwia w terminach nie przystających do poziomu ich skomplikowania.
Wprowadzenie definicji powinno definitywnie rozstrzygnąć istniejące w orzecznictwie sądowoadministracyjnym rozbieżności. KPA zm. nie rozwiązała jednak istniejących sporów w kwestii czy przewlekłość i bezczynność mogą występować równolegle. To znaczy czy organ jednocześnie może prowadzić postępowanie przewlekle i być w bezczynności. Autor niniejszego tekstu opowiada się za taką możliwością. Bez trudu można sobie wyobrazić sytuację, w której sprawa nie została załatwiona w terminie (bezczynność), a organ jednocześnie prowadzi postępowanie przewlekle.
Szybsza i prostsza droga zwalczania opieszałości
Kolejna pozytywna zmiana dotyczy formuły zwalczania bezczynności. Przed wejściem w życie KPA zm. zażalenie wnosiło się do organu wyższego stopnia, który z kolei zwracał się do organu, którego działanie było przedmiotem zażalenia, o przesłanie akt sprawy i zajęcie stanowiska. Po otrzymaniu akt sprawy organ wyższego stopnia rozstrzygał w przedmiocie zażalenia. Obecne rozwiązanie pozwala pominąć pierwszy krok, gdyż ponaglenie wnosi się bezpośrednio do organu, któremu zarzuca się przewlekłość bądź bezczynność. Ponadto wprowadzono sztywne ramy czasowe dla skarżonego organu na przesłanie ponaglenia z odpisami akt, które powinno zostać przekazane bez zbędnej zwłoki nie później jednak niż 7 dni. Tyle samo czasu (7 dni) przewidziano dla organu wyższej instancji na rozpatrzenie ponaglenia.
W procedurze rozpatrywania ponaglenia wprowadzono jeszcze jedną, bardzo ważną, zmianę. Jak wynika z art. 37 § 4 KPA „Organ przekazuje ponaglenie wraz z niezbędnymi odpisami akt sprawy”. Po pierwsze organ nie przekazuje już akt sprawy tylko ich odpisy. Oznacza to, że postępowanie w przedmiocie ponaglenia nie wywiera wpływu na postępowanie główne (merytoryczne). Wcześniej, bardzo często, organy administracji publicznej, zasłaniając się brakiem akt, zaprzestawały prowadzenia postępowania głównego. Po drugie skarżony organ przekazuje tylko „niezbędne” odpisy akt. Dzięki temu skarżony organ nie musi marnować czasu na kopiowanie całych akt sprawy, a organ wyższej instancji nie musi zapoznawać się z dokumentacją, która dla procedury ponaglenia nie ma większego znaczenia. Postępowanie w przedmiocie ponaglenia prowadzone jest w oderwaniu od merytorycznej strony sprawy administracyjnej.
Wszystkie opisane zmiany należy ocenić bardzo pozytywnie. Obecnie strona postępowania bez obaw, że zażalenie wydłuży załatwienie jej sprawy, może korzystać z przysługujących jej narzędzi obrony przed przewlekłością. Wprowadzenie terminów i uproszczenie procedur powinny sprawić, że czas rozstrzygania w przedmiocie ponaglenia zdecydowanie się skróci. Korzystanie z instrumentu ponaglenia jest szczególnie istotne wówczas, gdy przewlekłość i bezczynność mają realny wpływ na sytuację majątkową stron postępowania. Bowiem możliwość kreowania roszczeń odszkodowawczych z tytułu opieszałości jest determinowana wcześniejszym jej stwierdzeniem w ramach postępowania administracyjnego lub sądowoadministracyjnego.