Zgodnie z art. 231 par. 2 kodeksu cywilnego właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem.
Uchwała Sądu Najwyższego rozwiała istniejące w orzecznictwie rozbieżności dotyczące przedawnienia tego roszczenia. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 maja 2019 r. stwierdził, że roszczenie nie ulega przedawnieniu.
Kwestia przedawnienia roszczenia z art. 231 par. 2 kodeksu cywilnego (kc) była przedmiotem rozważań wielu składów Sądu Najwyższego (SN) oraz sporów doktrynalnych. Zgodnie z jednym z dwóch dominujących poglądów, roszczenie to, jako prawo majątkowe, ulega przedawnieniu. Według zwolenników poglądu przeciwnego roszczenie o nabycie działki zajętej pod budynek lub inne urządzenie, za odpowiednim wynagrodzeniem, nie ulega przedawnieniu.
W kwestii tej zdecydowanie wypowiedział SN w uchwale z dnia 16 maja 2019 r., sygn. III CZP 109/18
Sąd odwołał się do wykładni funkcjonalnej, systemowej i historycznej. Na uwagę zasługują główne motywy rozstrzygnięcia. Po pierwsze wskazano w nim na brak uzasadnienia do przyjęcia, że „dobrowolne znoszenie przez właściciela stanu naruszenia wynikającego ze wzniesienia budynku lub innego urządzenia powinno mieć charakter czasowy i, w wypadku podniesienia zarzutu przedawnienia, skutkować utratą roszczenia o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli o nabyciu zajętej części nieruchomości. Roszczenie takie ma wszak charakter petytoryjny i wynika z uprawnienia do rozporządzania rzeczą (ius disponendi). W takiej sytuacji właścicielowi pozostawałoby dalej idące roszczenia negatoryjne o przywrócenie przez naruszyciela stanu zgodnego z prawem lub windykacyjne (art. 222 KC), to jest prowadzące do rezultatu, którego strony przedłużające stan rozbieżności chciały uniknąć.”
Dalej SN zauważył, że roszczenie o tzw. „wykup” z art. 231 § 2 KC w istocie stanowi rodzaj roszczenia negatoryjnego i, aczkolwiek zmierza do zmiany stanu prawnego, nie stoi w opozycji do art. 222 § 2 KC tylko stanowi jego uzupełnienie.
Podsumowując motywy rozstrzygnięcia sąd wskazał również na względy słusznościowe i celowościowe. Powołał się na podobieństwo (tożsamość) unormowań (przesłanek) obu paragrafów artykułu 231 kc, wskazując na brak argumentów, żeby inaczej stosować przepisy dotyczące dawności roszczeń w zależności od tego, z którym z nich mamy do czynienia. Dotąd bowiem kwestia braku przedawnienia roszczenia, o którym mowa w par. 1, nie nastręczała, co do zasady, wątpliwości w orzecznictwie Sądu Najwyższego.
Należy mieć nadzieję, że rozstrzygnięcie to pozwoli ostatecznie uciąć spory w tym zakresie oraz pozwoli na jednolite stosowanie omówionych przepisów.
Autor w pełni podziela pogląd wyrażony w powołanej uchwale SN. Ochronie własności, jako wartości chronionej konstytucyjnie, należy nadać prymat względem wartościom stojących za instytucją przedawnienia.